Przemysł I

---

Genealogia

Przemysł I, syn Władysława Odonica oraz Jadwigi, pełnił znaczącą rolę w historii Piastów. Jego matka, według tłumaczeń, mogła być potomkinią Mściwoja I, namiestnika Gdańska. Inne źródła sugerują, że pochodziła z czeskiego rodu Przemyślidów, co miało wpływ na nadanie imienia ich pierworodnemu, które było dotąd niespotykane wśród rodów Piastowskich.

Nie jest dokładnie znany moment narodzin Przemysła I, jednak uwzględniając dostępne dane, można przypuszczać, że miał miejsce pomiędzy 5 czerwca 1220 a 4 czerwca 1221 roku. Tytuł 'primus’ (co oznacza 'pierwszy’) został przypisany mu niemal już za czasów Kroniki wielkopolskiej, co może sugerować jego znaczenie w historii regionu. Jego ojciec, Władysław Odonic, przywiązywał dużą wagę do edukacji syna, o czym świadczy m.in. relacja w 'Kronice wielkopolskiej’, według której młody Przemysł I był w stanie bez trudu czytać łacińskie psalmy.

4. Odon poznański, zmarł 20 kwietnia 1194	_			_		_
	_	_	2. Władysław Odonic, zmarł 5 czerwca 1239
5. Wyszesława halicka	_	_		_	_
	_			_	_	1. Przemysł I, zmarł 4 czerwca 1257
6. NN				_	_
	_	_	3. Jadwiga, zmarła 29 grudnia 1249	_	_
7. NN	_	_		_
	_

Początek rządów – opanowanie Wielkopolski

Przemysł miał swoje początki w dokumentach, które zaczęły się pojawiać już od 1232 roku, a pełnię władzy nad dzielnicą obejmie dopiero po zgonie Władysława Odonica, co miało miejsce w 1239 roku.

W zaledwie dwa lata później, na mocy swojego stanowiska, dopuścił swojego brata, Bolesława Pobożnego, do formalnych współrządów. Należy jednak zaznaczyć, że w rzeczywistości rządził samodzielnie. Księstwo, które odziedziczył po swoim ojcu, prawdopodobnie ograniczało się jedynie do północno-wschodnich rubieży Wielkopolski, w tym Nakła i Ujścia.

Niektórzy historycy sądzą, iż Władysław Odonic do samego końca życia przebywał w zachodniej części Wielkopolski, zlokalizowanej na północ od rzeki Warty, a tę właśnie ziemię przekazał swoim synom jako dziedzictwo.

Rok 1241 przyniósł istotne zmiany, gdyż Przemysł, wykorzystując zamieszanie panujące na Śląsku po tragicznym zgonie Henryka II Pobożnego w bitwie pod Legnicą, zdołał odzyskać część Wielkopolski, a także stolicę regionu, Poznań. Istnieje możliwość, że miasto to znajdowało się w jego rękach już od 1239 roku.

Rewindykacja ziem utraconych

W 1242 roku miała miejsce istotna rewindykacja, w wyniku której Zbąszyń i Międzyrzecz powróciły pod władzę Wielkopolski. Działania Przemysła I wymierzone były przeciwko księciu śląskiemu Bolesławowi II Rogatce. Kolejne próby rozwoju sytuacji na granicy ze Śląskiem podjął w 1243 roku książę gdański Świętopełk II Wielki, który zajął Nakło, usytuowane na terytorium przygranicznym. Na szczęście, Przemysł I, wykorzystując sojusz z Krzyżakami, z szybkością odzyskał gród, odejmując go książętom pomorskim.

Jednak chęć zabezpieczenia granic zmusiła Przemysła I do podjęcia decyzji o małżeństwie. W 1244 roku pojął za żonę siostrę Bolesława Rogatki, Elżbietę, która była również córką księcia Henryka II Pobożnego. Jej sprowadzenie z klasztoru w Trzebnicy miało na celu umocnienie sojuszy. Choć zamysł małżeństwa miał na celu uspokojenie sytuacji na pograniczu, w rzeczywistości nie przyniósł zamierzonych rezultatów. Mimo to, umożliwił Przemysłowi mobilizację części sił, które miały na celu odzyskanie dla Wielkopolski Kalisza, będącego w posiadaniu księcia opolskiego Władysława, na mocy decyzji Henryka Brodatego.

W ramach tych działań nie udało się natomiast zwrócić najbardziej wysuniętej na południe ziemi rudzkiej, której odzyskanie miało miejsce dopiero w 1249 roku. Ostatecznie jednak akcja rewitalizacyjna wobec syna Henryka II Pobożnego zakończyła się sukcesem w 1247 roku, kiedy to Przemysł I odzyskał Santoka.

Współpraca z Kościołem

Nowa strategia polityczna rządów Przemysła I opierała się na ściślejszej współpracy z Kościołem, a zwłaszcza z biskupami poznańskimi, Boguchwałem II oraz Boguchwałem III. W rezultacie popierano jedynie te siły, które były nastawione antyśląsko. Taki kierunek działania wywołał opór wśród rycerstwa, które w 1244 roku wystąpiło z buntem przeciwko władcy. Żądali oni zniesienia immunitetów sądowych oraz skarbowych, jakie biskupi otrzymali od Władysława Odonica.

Początkowo synowie Władysława Odonica musieli wycofać się z pewnych decyzji, jednak ostatecznie, w 1252 roku, ponownie uchwalili przywilej, który nie tylko przywrócił wcześniejsze ustalenia immunitetowe z 1237 roku, ale również je rozszerzył, co miało na celu załagodzenie rosnącego napięcia społecznego.

Przemysł I, mimo trudności politycznych, posiadał również wśród ludzi świeckich zaufane grono doradców. Do ich grona należeli:

• wojewoda poznański Przedpełk Łodzia,
• kasztelan poznański Boguchwał,
• sędzia poznański Domarat Grzymalita,
• łowczy Pakosław Awdaniec.

Podział Wielkopolski, walki z opozycją i książętami śląskimi

W roku 1247 polityka opozycyjna niektórej części rycerstwa zmusiła Przemysła I do podziału terytorium z jego bratem, Bolesławem Pobożnym, który objął dzielnicę kaliską. Warto jednak zaznaczyć, że w sprawach zewnętrznych starszy z rodu, Władysławowicz, zachował pełnię władzy nad obszarem Wielkopolski. Ten podział nie okazał się jednak ostateczny. Już rok później, Przemysł I doprowadził do rozbicia prośląskiej opozycji poprzez uwięzienie jej przywódcy – kasztelana poznańskiego Tomasza z Nałęczów i jego synów. Bolesław Pobożny odzyskał wolność w 1250 roku, kiedy w regionie Śląska wybuchł konflikt pomiędzy Bolesławem II Rogatką i Konradem I głogowskim, mężem siostry Przemysła – Salomei. Interwencja księcia wielkopolskiego przyczyniła się do utworzenia księstwa głogowskiego dla Konrada.

Rok 1249 był czasem reformy terytorialnej w Wielkopolsce, w trakcie której Przemysł I zamienił dzielnicę kaliską Bolesława na gnieźnieńską. W następnym roku, z nieznanych przyczyn, Przemysł I uwikłał brata w konflikt, co dało mu kontrolę nad całą dzielnicą. Pełne pojednanie nastąpiło dopiero w Wielkanoc 1253 roku, dzięki staraniom Kościoła, które doprowadziło do sprawiedliwszego podziału dziedzictwa. Wówczas Bolesław Pobożny przejął księstwo kaliskie.

W latach pięćdziesiątych XIII wieku, Przemysł I starał się prowadzić politykę opartą na kooperacji, ściśle współpracując ze swoim szwagrem Konradem Głogowskim. Wydanie jego siostry Eufemii za księcia opolskiego Władysława w 1251 roku stanowiło istotny krok w tej współpracy. Ponadto, Przemysł zdołał powstrzymać Bolesława od prowadzenia militarnej interwencji przeciw Kazimierzowi kujawskiemu, który starał się przejąć kasztelanię lądzką. Mimo tego, w 1254 roku zorganizował ekspedycję na dzierżawy Henryka III Białego, co doprowadziło do zniszczeń również w dobrach biskupa wrocławskiego pod Oleśnicą. Książę został ukarany ekskomuniką, która została zniesiona dopiero po naprawieniu wyrządzonych szkód. Ta sama kampania miała miejsce także we wrześniu tego roku, kiedy to wspólna wyprawa Przemysła, Bolesława i Konrada II Głogowskiego skutecznie unikała zniszczeń dóbr kościelnych, co podkreślają źródła.

Walka z ekspansją brandenburską

W okresie panowania Przemysła I, jednym z kluczowych wyzwań stała się konfrontacja z ekspansywną polityką brandenburskich Askańczyków. Mimo że dzięki znaczącej mobilności rycerstwa wielkopolskiego udało się z sukcesem powstrzymać wiele rajdów przybywających z Brandenburgii — jak miało to miejsce w Santoku w 1247 roku, Zbąszyniu w 1251 roku oraz Drezdenku w 1252 roku — to jednak nieustanne zagrożenie nie sprzyjało stabilizacji sytuacji na pograniczu.

W odpowiedzi na te działania, w latach 1254–1255, Przemysł I podjął wysiłki zmierzające do zacieśnienia relacji z Brandenburgią. Kluczowym elementem tej strategii miało być małżeństwo jego córki Konstancji z Konradem, synem margrabiego Jana. Związek ten, choć formalnie zawarty dopiero po śmierci księcia w 1260 roku, okazał się ostatecznie politycznym fiaskiem. Co gorsza, doprowadził on do osłabienia pozycji Przemysła I, stając się podstawą do roszczeń ze strony brandenburczyków wobec zachodnich kasztelanii Wielkopolski.

Lokacja Poznania

W 1253 roku miało miejsce wielkie wydarzenie dla Wielkopolski, gdy książę tej ziemi zdecydował o lokacji stolicy regionu – Poznania. Miasto zostało założone na lewym brzegu rzeki Warty, oparte na prawie magdeburskim. Warto zauważyć, że władca zamienił należące do biskupów ziemie na prawobrzeżnych terenach, które zajmował ówczesny Poznań.

Wspólnie z Bolesławem Pobożnym, lokację miasta powierzył Tomaszowi z Gubina, co podkreśla znaczenie tej decyzji w kontekście rozwoju regionu. Dodatkowo, rozpoczął także ambitny projekt budowy zamku królewskiego na górze Przemysła, co miało na celu nie tylko ufortyfikowanie miasta, ale także symbolizowanie jego rosnącej potęgi.

Kanonizacja św. Stanisława i zjazd krakowski

W dniu 8 maja 1254 roku miało miejsce istotne wydarzenie, w którym wziął udział Przemysł I. Uczestniczył on w ogólnopolskim zjeździe książąt piastowskich, który odbył się w Krakowie, z okazji kanonizacji św. Stanisława. Na tym zjeździe byli obecni także inni ważni uczestnicy, tacy jak Bolesław Pobożny, Kazimierz I kujawski, Siemowit I mazowiecki, Władysław opolski oraz gospodarz zjazdu, Bolesław V Wstydliwy.

W trakcie tego zjazdu nawiązane zostały przyjazne relacje, które okazały się przydatne już rok później. Książę gdański Mściwój II, wykorzystując chwilowe zaabsorbowanie Przemysła I innymi sprawami, zdołał opanować gród w Nakle na skutek zdrady. Niestety, wojna, która wówczas się rozpoczęła, nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Dopiero po zapłaceniu okupu w wysokości 500 grzywien srebra Nakło zostało odzyskane przez Przemysła I w 1256 roku, wracając tym samym do Wielkopolski.

Śmierć i potomstwo

Przemysł I odszedł z tego świata 4 czerwca 1257 roku w Poznaniu, gdzie znalazł wieczny spoczynek w katedrze. Związek małżeński z Elżbietą zaowocował pięciorgiem dzieci:

• Konstancją (1245 lub 1246 – 8 października 1281), która została żoną Konrada, margrabiego brandenburskiego,
• Eufrozyną (? – 17 lutego 1298), pełniącą funkcję ksieni w klasztorze w Trzebnicy,
• Anną (1253 – po 26 czerwca 1295), która była mniszką w Owińskiej, a potem ksienią,
• Eufemią (1253 – 5 września 1298), mniszką u klarysek we Wrocławiu,
• Przemysłem II (urodzonym po śmierci ojca – 14 października 1257 – 8 lutego 1296), który sprawował władzę jako król polski w latach 1295–1296.

Przed osiągnięciem pełnoletniości przez Przemysła II, kwestie zarządzania Księstwem Poznańskim były w rękach Bolesława Pobożnego. Interesujący jest fakt, że portret Przemysła I najprawdopodobniej znajduje się na zworniku sklepiennym w Kościele Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Boskiej Pocieszenia w Poznaniu, który obecnie jest eksponowany w Muzeum Historii Miasta Poznania, mieszczącym się w poznańskim ratuszu. Jednak ta tradycyjna koncepcja bywa ostatnio kwestionowana przez historyków sztuki.

Opinia o księciu przekazana w Kronice Wielkopolskiej

Opis taki odnosi się do postaci księcia w Kronice Wielkopolskiej, zwracając uwagę na jego młody wiek, zaledwie 36 lat, oraz wyjątkową dojrzałość, którą wykazywał w stawianych sobie wymaganiach i w postępowaniu. Wielokrotnie był obdarzany przychylnością ze strony Boga. Był najwstydliwszym człowiekiem wśród świeckich oraz duchownych, nigdy nie dającym się słyszeć, aby mówił w sposób nieprzyzwoity. Nawet w obliczu gniewu, jego przyjazne usposobienie sprawiało, że nie można było dostrzec jego złości.

Przygotowany na słuchanie zarówno wołających o pomoc bogatych, jak i biednych, zawsze z wielką uwagą poświęcał im czas, a jeśli tylko mógł, angażował się w rozwiązanie ich spraw. Wśród polskich książąt był najbardziej łagodny i pokorny, z prawdziwą żarliwością w miłości do Boga oraz ludzi.

Unikał sporów z innymi, chyba że obcy najeżdżał jego ziemie. Wtedy skutecznie bronił swoich granic. Przez całe swoje życie dbał o pokój w swoim kraju, budując przyjaźnie z sąsiednimi władcami za pomocą mądrości i pokojowych relacji, nigdy nie zamierzając poszerzać swoich terytoriów za pomocą zasobów militarnych.

Nieustannie oddawał się pobożności i nigdy nie opuszczał służby Bożej, z zadowoleniem przyjmując piękny śpiew. Odprawiał godzinki ku czci Najświętszej Maryi Panny oraz odznaczał się największą czcią dla niej. Jego praktyki religijne były wyjątkowe – zwykle, gdy inni spali, on wstawał, by czytać psalmy i modlitwy przy świecy.

Nie pił alkoholu ani nie ulegał pijaństwu, a jego potrawy były umiarkowane. Nawet piwo i wino, które spożywał, były mocno rozcieńczone. Warto również wspomnieć, że przez dłuższy czas unikał kąpieli, a według relacji, w czasie Wielkiego Postu skrycie nosił włosiennicę. Był oddany Bogu oraz szanował Kościół, a w obronie duchowieństwa i zakonników okazywał im szczególny szacunek.

Na koniec warto dodać, że po jego śmierci, świadectwa potwierdziły, iż jego pobożne życie miało atrakcyjne praktyki, za co powinien być szczególnie czczony. Niech Bóg przyjmie jego duszę w królestwie niebieskim, a Jezus Chrystus niech go tam wprowadzi. Amen.

---

Oceń: Przemysł I

---