Bazylika i sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy

---

Historia

W niewielkiej miejscowości Trzebnica, w sercu Dolnego Śląska, mieści się wyjątkowe miejsce kultu i historii – klasztor, który został ufundowany przez księcia Henryka Brodatego w 1202 roku, pod wpływem jego małżonki Jadwigi. Ten ważny krok w historii Polski zaowocował powstaniem pierwszego w kraju zakonu żeńskiego, który przeznaczono dla cysterek sprowadzonych z Bambergu. Data ich przybycia na polską ziemię to 22 stycznia 1203 roku.

Pierwsze wzmianki dotyczące fundacji trzebnickiej znaleźć można w „Księdze Henrykowskiej”, gdzie sam książę opisuje zamysł stworzenia tego klasztoru. Wspomina, że jego ojciec, książę Bolesław, ufundował kościół w Lubiążu, a po jego śmierci Henryk postanowił zbudować klasztor na własnych gruntach, co miało służyć zbawieniu duszy jego oraz jego bliskich.

O fakcie założenia klasztoru informuje również bulla papieża Innocentego III z 22 listopada 1202 roku. Dokument ten powierzył klasztor specjalnej opiece papieża. W 1218 roku, zakonnice benedyktyńskie z Bambergu, które przybyły do Trzebnicy, przyjęły regułę cysterską, a ich ceremonia odbyła się 13 stycznia 1203 roku, pod przewodnictwem biskupa wrocławskiego, Cypriana. Warto dodać, że zakon był podległy cystersom z Lubiąża.

W czasie lat 1208-1219 powstał w Trzebnicy imponujący, romański kościół trójnawowy, który stał się jednym z pierwszych kościołów ceglanych w Polsce. Jego wymiary – długość 80,4 m oraz szerokość transeptu 31,6 m – przyciągają uwagę także dzisiaj. Wśród pereł architektury znajduje się także kaplica św. Jadwigi, zbudowana w latach 1268-1269, która stała się pierwszymgotyckim budynkiem w kraju. Jest uznawana za najznamienitszą budowlę XIII wieku w Polsce, a w jej wnętrzu umieszczono szczątki św. Jadwigi.

Wzrost znaczenia klasztoru miał swój początek w 1212 roku, kiedy do zakonu wstąpiła Gertruda, córka Henryka I Brodatego i Jadwigi, która w 1232 roku została ksienią. Kluczowe jest również to, że od 1214 roku, w Trzebnicy przez pewien czas mieszkały i były wychowywane królewny czeskie, z których jedna, Agnieszka, uzyskała status świętej. Bazylika stała się mauzoleum Piastów Śląskich, gdzie spoczywało 22 przedstawicieli tego rodu, w tym księżęta Henryk I Brodaty czy Konrad Kędzierzawy oraz sama św. Jadwiga.

Jednak historia klasztoru nie zawsze była usłana różami, a jego losy naznaczone były licznymi najazdami i zniszczeniami – w latach 1432 i 1433 miały miejsce zniszczenia dokonane przez husytów, które zapoczątkowały kryzys instytucji. Kolejne zniszczenia pochodziły z 1475 roku, kiedy wojska Korwina z Węgier zdewastowały tereny klasztorne. Pożar, który miał miejsce 16 lipca 1464 roku, zniszczył dach kaplicy, jednak sama budowla przetrwała.

Przełomowe momenty dla klasztoru nastąpiły po wojnie trzydziestoletniej, a także po bitwie pod Wiedniem w 1683 roku, kiedy to rozpoczęto renowację świątyni. Papież Innocenty XI ogłosił 1680 roku dniem św. Jadwigi świętem powszechnym. Prace barokizacyjne rozpoczęte przez ksienię Krystynę Pawłowską w 1676 roku skupiły się na wyeksponowaniu grobu św. Jadwigi. Rzeźbiarz Marcin Bielawski wykonał marmurowy sarkofag, który umieszczono w kaplicy.

Kulminacja tych działań miała miejsce w latach 1680-1685, kiedy to sensualna architektura wzbogaciła klasztor przez dodanie wielu rzeźb, ołtarzy i ambon w stylu barokowym. W wyniku tych działań, nie tylko odnowiono budynek, ale także przyciągnięto wielu pielgrzymów. Nawiązano współpracę z czołowymi artystami, a w efekcie Zakon uzyskał wiele nowego wyposażenia liturgicznego.

W drugiej połowie XVIII wieku nastąpił kolejny kryzys – po przejęciu Śląska przez protestanckie Prusy, klasztor utracił część majątku. Sekularyzacja w 1810 roku przyniosła rozprzedaż cennych dóbr klasztornych. Mimo tego, zarówno kościół, jak i reszta klasztoru przetrwały te niespokojne czasy. Zostały one przekształcone w szpitale, a w 1903 roku przeszły kolejną restaurację, w tym również zachowano portale romańskie, które przyciągają uwagę turystów.

W wyniku wyzwań XX wieku, w tym II wojny światowej, Trzebnica przeżyła wiele dramatycznych wydarzeń. 19 stycznia 1945 roku gauleiter Karl Hanke wydał rozkaz ewakuacji lokalnej ludności, jednak siostry boromeuszki pozostały w klasztorze, opiekując się chorymi. Po wojnie, szpital przejęły polskie władze, a krypta św. Bartłomieja stała się atrakcją turystyczną, przyciągającą godnymi uwagi zabytkami.

W chwili obecnej siostry boromeuszki podejmują różnorodne działania, aby kontynuować dziedzictwo św. Jadwigi. Otwarto m.in. ośrodek wsparcia społecznego oraz muzeum, które gromadzi cenne zbiory historyczne związane z przeszłością i charyzmatem zakonu. Ich dbałość o lokalną kulturę, a także o zapewnienie pomocy społecznej, czyni z Trzebnicy ważne miejsce na mapie Śląska.

---

Oceń: Bazylika i sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy

---